Nieprawidłowości i korekty finansowe w projektach współfinansowanych ze środków UE

Nieprawidłowości i korekty finansowe w projektach współfinansowanych ze środków UE

Definicja pojęcia “nieprawidłowości” została zawarta w art. 2 pkt 36 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1303/2013 [uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 które to w art. 2 pkt 7 definiowało nieprawidłowość w bardzo podobny sposób]. Przez “nieprawidłowość” należy rozumieć każde naruszenie:
• prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego,
• wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie funduszy europejskich,
• które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem.

Jednak nie każde naruszenie prawa unijnego lub krajowego będzie nieprawidłowością, musi istnieć związek przyczynowo skutkowy pomiędzy takim naruszeniem a choćby hipotetycznym uszczupleniem budżetu UE. Jak wskazał NSA w wyroku z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie II GSK 1467/13 (baza orzeczeń nsa.gov.pl): wykładnia wszelkich przepisów i uregulowań krajowych, które są podstawą wydawania przez IZ decyzji o zwrocie, powinna być dokonywana z uwzględnieniem faktu, iż zasadniczą przesłanką żądania zwrotu jest rzeczywisty albo potencjalny, nieuzasadniony wydatek z budżetu UE. Warunkiem wydania decyzji o zwrocie środków jest więc wykazanie związku przyczynowego między stwierdzonym naruszeniem prawa, a rzeczywistą lub potencjalną szkodą w budżecie UE. Konieczne jest zatem przeprowadzenie takiej operacji myślowej, w której zaprezentowane zostanie logiczne następstwo zdarzeń zapoczątkowanych naruszeniem prawa, a zakończonych finansowaniem lub możliwością finansowania nieuzasadnionego wydatku z budżetu UE. Tylko w takiej sytuacji można bowiem mówić o “nieprawidłowości” w rozumieniu art. 2 pkt 7 rozporządzenia Rady (WE) 1083/2006.”

Z uwagi na stwierdzoną nieprawidłowość, organ może nałożyć na beneficjenta korektę finansową, zażądać pomniejszenia kolejnych płatności lub żądać zwrotu wypłaconego dofinansowania. Tematyka korekt finansowych została uregulowana w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 29.01.2016 r. w sprawie warunków obniżania wartości korekt finansowych oraz wydatków poniesionych nieprawidłowo związanych z udzielaniem zamówień (dalej: Rozporządzenie). Dla beneficjenta obowiązujące jest brzmienie Rozporządzenia z dnia opublikowania ogłoszenia o zamówieniu. Zgodnie z treścią Rozporządzenia:
§ 2. 1. Wartość korekty finansowej związanej z nieprawidłowością indywidulaną stwierdzoną w danym zamówieniu jest równa wartości wydatków objętych współfinansowaniem UE poniesionych w ramach tego zamówienia.
2. Wartość pomniejszenia związanego z nieprawidłowością indywidualną stwierdzoną w danym zamówieniu jest równa kwocie wydatków kwalifikowalnych poniesionych w ramach tego zamówienia.
§ 3. 1. Wartość korekty finansowej lub pomniejszenia może zostać obniżona, jeżeli anulowanie całości współfinansowania UE lub całości wydatków kwalifikowalnych poniesionych w ramach zamówienia jest niewspółmierne do charakteru i wagi nieprawidłowości indywidualnej.
2. Charakter i wagę nieprawidłowości indywidualnej ocenia się odrębnie dla każdego zamówienia, biorąc pod uwagę stopień naruszenia zasad uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców, przejrzystości i niedyskryminacji.
§ 9. 1. W przypadku stwierdzenia w ramach jednego zamówienia kilku nieprawidłowości indywidualnych wartość korekt finansowych lub pomniejszeń nie podlega sumowaniu.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, do wszystkich stwierdzonych nieprawidłowości indywidualnych stosuje się jedną korektę finansową lub jedno pomniejszenie o najwyższej wartości.
Co jest bardzo istotne, to zgodnie z §2 Rozporządzenia, korekty oraz pomniejszenia kolejnych płatności mogą dotyczyć wyłącznie wydatków poniesionych. W związku z czym nie można nakładać korekt/zobowiązać beneficjenta do pomniejszenia kolejnych płatności w projekcie za wydatki jeszcze nie poniesione.

Należy również wskazać że korekt nałożonych w ramach jednego postępowania nie sumuje się, tylko nakłada się korektę najwyższą. Po drugie, samo nałożenie, jak i wysokość sankcji nie może być decyzją arbitralną organu. Rozporządzenie wprost przewiduje, że charakter i wagę nieprawidłowości indywidualnej ocenia się odrębnie dla każdego zamówienia, biorąc pod uwagę stopień naruszenia zasad uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców, przejrzystości i niedyskryminacji.

Zauważyć należy, że to właśnie charakter i wagę nieprawidłowości Organ jest zobowiązany wziąć pod uwagę nakładając korektę finansową, co wynika wprost z treści art. 143 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1303/2013. Jak wskazuje się jednolicie w orzecznictwie sądów administracyjnych w przypadku stwierdzenia konkretnej nieprawidłowości instytucja nakładająca korektę finansową powinna dokonać własnej oceny i miarkowania jej charakteru, znaczenia i szkody, jaką wywołała lub mogłaby wywołać w okolicznościach danej operacji lub programu (por. m.in. wyrok WSA w Łodzi, sygn. III SA/Łd 830/12, wyrok WSA w Warszawie, sygn. V SA/Wa 1385/12). Nakładana korekta powinna być adekwatna do nieprawidłowości, ale również do sytuacji konkretnego beneficjenta (por. wyrok WSA w Opolu, sygn. II SA/Op 796/11). Ani z wytycznych unijnych, ani krajowych nie wynika obowiązek czy też możliwość mechanicznego stosowania korekt według taryfikatora. Taryfikator stanowi jedynie swoistą pomoc dla instytucji nadzorujących w zakresie obliczania wartości korekt finansowych, narzędzie pomocnicze (tak m.in. WSA we Wrocławiu w wyroku z 08.05.2013 r., sygn. III SA/Wr 128/13). Powyższe tyczy się również nakładania korekty finansowej na podstawie metody dyferencyjnej, która także powinna być proporcjonalna do wagi zarzucanego uchybienia. Organy administracyjne powinny więc ostrożnie i z umiarem stosować przepisy w zakresie nakładania korekt finansowych.

W dobie pandemii, szczególną uwagę należy zwrócić na dyspozycję art. 5 Ustawy z dnia 3 kwietnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz. U 2020 r., poz. 694), dalej Ustawa szczególna, zgodnie z którym:
Art. 5 1. W przypadku gdy nieprawidłowość indywidualna jest bezpośrednim skutkiem wystąpienia COVID-19, a beneficjent wykaże, że pomimo dochowania należytej staranności nie był w stanie zapobiec wystąpieniu tej nieprawidłowości, korygowanie wydatków następuje przez pomniejszenie wydatków ujętych w deklaracji wydatków oraz we wniosku o płatność, przekazywanych do Komisji Europejskiej, o kwotę odpowiadającą oszacowanej wartości korekty finansowej wynikającej z tej nieprawidłowości.
5.4 Kwota, o której mowa w ust. 1, jest pokrywana ze środków budżetu państwa.

Kancelaria rekomenduje powołanie się w rozmowach z instytucjami kontrolującymi projekty na przepis art. 5 ust. 1 i 4 Ustawy szczególnej, jeśli tylko w danej sprawie wystąpiły okoliczności uzasadniające, że do ewentualnych naruszeń doszło z uwagi na pandemię Covid-19.

W razie dodatkowych pytań, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią.

Autor: Marta Dębiak-Bartosewicz, Radca prawny WA-9321
24.05.2021 r.