Projekty Unijne – korekty finansowe nakładane na Beneficjentów – wymagalność, termin przedawnienia i charakter roszczenia

Tytułowe zagadnienie zostanie przedstawione w niniejszym opracowaniu na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 9 października 2017 roku (sygn. XXVC 1349/16) oraz wyroku Sadu Apelacyjnego w Warszawie z 29 stycznia 2020 roku (sygn. VI ACa 1680/17).

W powołanej sprawie powódka (Organ) zawarła z pozwaną w 2005 r. umowę na realizację projektu współfinansowanego ze środków publicznych realizowanego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich 2004-2006. W związku z naruszeniem przez pozwana (Beneficjenta) obowiązków wynikających z umowy o dofinansowanie, po bezskutecznym wezwaniu Beneficjenta do zapłaty i wykupu weksla, powódka uzupełniła wystawiony przez pozwaną weksel gwarancyjny, a następnie wystąpiła z pozwem o zapłatę. Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy w Warszawie rozstrzygnął zgodnie z żądaniami pozwu.

Z takim rozstrzygnięciem nie zgodził się Beneficjent i podniósł szereg zarzutów od nakazu zapłaty, m.in. wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową (w tym podniosła zarzut przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego przed uzupełnieniem weksla), zarzuciła przedwczesność powództwa z uwagi na brak skutecznego wezwania wystawcy do wykupu weksla, podważyła podstawy prawne i umowne w oparciu o które powódka przyjęła, iż pozwana naruszyła obowiązki wynikające z umowy o dofinansowanie. Sąd I Instancji przychylił się w całości do stanowiska Beneficjenta i oddalił pozew w całości.

W swoim rozstrzygnięciu Sad Okręgowy w Warszawie zwrócił uwagę na kilka kluczowych kwestii:

1) przy ustalaniu wysokości korekt finansowych należy brać pod uwagę z jednej strony rodzaj lub stopień naruszenia, z drugiej strony skutki finansowe naruszenia dla wydatków ze środków funduszy UE, co wynika z brzmienia art. 2 ust. 2 oraz art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia WE 448/2001 w sprawie ustalenia szczegółowych zasad wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w zakresie dotyczącym procedury dokonywania korekt finansowych pomocy przyznawanej w ramach Funduszy Strukturalnych z dnia 2 marca 2001 roku. Wysokość korekt finansowych powinna więc co do zasady odpowiadać wysokości szkody. Zdaniem Sądu I Instancji dopiero, gdy w wyniku podjętych czynności wyjaśniających nie da się jej ustalić, zasadnym jest odwołanie się do stosownych wytycznych. Skoro punktem wyjścia dla ustalenia wysokości korekty finansowej powinno być ustalenie wysokości szkody, oznacza to de facto brak normatywnego obowiązku nakładania korekt finansowych za naruszenia, które mają wyłącznie charakter formalny i nie wywołują żadnych skutków finansowych. Co więcej, warunkiem nałożenia korekty jest wykazanie związku przyczynowego między stwierdzonym naruszeniem prawa, a rzeczywistą lub potencjalną szkodą w budżecie Unii Europejskiej. Ciężar dowodu w tym zakresie powinien spoczywać na tym, kto powołuje się na tę okoliczność.” W związku z czym, jeżeli w niniejszej sprawie powód twierdził, iż naruszenie beneficjenta mogło wywołać szkodę ,powinien to wykazać i to na nim spoczywa ciężar dowodu (art. 6 k.c.).

2) postanowienia umowy o dofinansowanie statuujące obowiązek zwrotu przez Beneficjenta otrzymanego dofinansowania z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, naliczonymi odpowiednio od dnia przekazania transzy środków lub od dnia nienależnego pobrania środków, określają termin wymagalności roszczeń o zwrot tych środków, a tym samym decydują o terminie ich przedawnienia. W ocenie Sadu Okręgowego w Warszawie wiązanie terminu wymagalności roszczenia oraz początku biegu przedawnienia z wezwaniem do zapłaty jest błędne, gdyż doprowadziłoby to do niedopuszczalnego wniosku, iż Strony przyjęły w umowie o dofinansowanie odmienny termin wymagalności dla umownych roszczeń odsetkowych za opóźnienie (art. 481 k.c.) od terminu wymagalności roszczenia głównego (art. 455 k.c.)

Jednak Sąd Apelacyjny w Warszawie zajął odmienne stanowisko odnośnie powyższych zagadnień i uznał, iż:

1) zwrot dofinansowania tj. nałożenie korekty finansowej nie ma charakteru odszkodowawczego. Zdaniem Sądu II Instancji brak jest podstawy do uznania, iż przesłanką nałożenia korekty finansowej jest wystąpienie szkody w jakiejkolwiek postaci oraz, że w związku z tym wysokość korekty finansowej powinna odpowiadać wysokości tej szkody. Instytucja Wdrażająca posiada nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek żądania zwrotu środków uznanych za niekwalifikowalne, a Wytyczne dotyczące określania korekt finansowych dla wydatków współfinansowanych z funduszy UE pozwalają na określenie kryteriów, według których należy ustalić właściwą wysokość korekty.

2) obowiązek zapłaty odsetek opisanych postanowieniach umownych, niezależnie od obowiązku zwrotu kwot pobranych nienależnie, w nadmiernej wysokości lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem, stanowił rodzaj sankcji za naruszenie w ten sposób postanowień umowy przez Beneficjenta. Zdaniem Sądu II Instancji zastrzeżenie takich odsetek miało zatem charakter kary umownej, a nie służyło określeniu przez strony terminu wymagalności roszczeń o zwrot powyższych kwot i nie świadczyło o tym, że odsetki te są odsetkami za opóźnienie w ich zapłacie. Strony umówiły się bowiem, że zwrot odpowiedniej części lub całości transzy środków wraz z odsetkami nastąpi na pisemne wezwanie Instytucji Wdrażającej, w terminie i na rachunek bankowy wskazany w wezwaniu. Termin wymagalności roszczenia o zwrot środków (niezależnie od ich charakteru: czy byłyby to środki wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie czy w nadmiernej wysokości) wynikać miał zatem z uprzedniego wezwania Beneficjenta do ich zwrotu, co nie pozwala na uznanie, by jeszcze przed datą tego wezwania Beneficjent mógł pozostawać w opóźnieniu w zapłacie, uzasadniającym obciążenie go odsetkami za to opóźnienie. Tym samym, Sad II Instancji doszedł do wniosku, iż część roszczenia o zapłatę sformułowanego w pozwie nie uległa przedawnieniu.

Nasza Kancelaria od początku reprezentuje Beneficjenta w opisanej sprawie. Obecnie czekamy na rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego.

Autor tekstu:
Adw. Anna Szemplińska