Covidowy skład sędziowski ogranicza prawo do sprawiedliwego procesu. Co z wyrokami sądów cywilnych wydanymi w dniu podjęcia uchwały SN?

W dniu 26 kwietnia 2023 r., w sprawie pod akt sygn. akt III PZP 6/22, Sąd Najwyższy w składzie siedmioosobowym, w uchwale mającej moc zasady prawnej przyjął, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego, ukształtowanym na podstawie art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 z późn. zm.) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

Uchwała SN została podjęta na kanwie sprawy pracowniczej, toczącej się przed Sądem Rejonowym Katowice-Zachód w Katowicach, a wytoczonej pracodawcy o zapłatę wynagrodzenia. W związku z bezskutecznością egzekucji przeciwko pracodawcy będącemu spółką partnerską, wierzyciel złożył wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom tej spółki. Od postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności zażalenie złożył jeden ze wspólników spółki partnerskiej. Sąd Rejonowy  Katowice-Zachód w Katowicach, rozpoznając ww. zażalenie powziął wątpliwość co do prawidłowości składu sędziowskiego, w którym miał orzekać.

Uchwała z 26 kwietnia, choć podjęta na ponad 3 lata od wejścia w życie przepisów covidowych, dotyka bardzo istotnej kwestii kolizji prawa obywatela do sprawiedliwego procesu oraz jego prawa do zapewnienia przez państwo ochrony zdrowia. Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla zdrowia publicznego. W ocenie Sądu Najwyższego jednoosobowy skład sędziowski stosowany w postępowaniu toczącym się w drugiej instancji, nie ma znaczenia z punktu widzenia ochrony zdrowia, a w sposób istotny ogranicza prawa obywatelskie i prowadzi do nieważności postępowania cywilnego.

Nie wiadomo bowiem jak długo mają obowiązywać przepisy covidowe regulujące odmienny skład sądów, w dalszym ciągu obowiązuje stan zagrożenia epidemicznego, obecnie na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 maja 2022 r. (Dz. U. z 2022 r. poz. 1028). Zgodnie natomiast z intencją ustawodawcy, przepisy covidowe miały mieć jedynie charakter epizodyczny. To zatem władza wykonawcza – Minister Zdrowia, decyduje aktualnie o okresie obowiązywania przepisów covidowych, w tym dotyczących składów sędziowskich. Utrzymywanie takiego stanu prawnego jest sprzeczne w szczególności z art. 10 ust. 1 Konstytucji, ustanawiającego w Polsce zasadę trójpodziału władzy. Określenie czasu obowiązywania ustawy należy bowiem do kompetencji władzy ustawodawczej.

Istotną kwestią jest również data obowiązywania uchwały SN. Przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia, tj. od dnia 26 kwietnia 2023 r. Wszystkie wyroki wydane w „covidowych” składach sędziowskich przed tą datą są zatem prawnie wiążące. Niemniej jednak kontrowersje budzi fakt, że SN nie wypowiedział się odnośnie ważności postępowań sądowych, co do których wyroki zapadły właśnie w dniu 26 kwietnia. W tym dniu w całej Polsce zapadła natomiast ogromna liczba wyroków wydanych przez sądy w sprawach cywilnych. Pozostaje zatem oczekiwać na pisemne uzasadnienie podjętej uchwały.

Autor:  r.pr. Aleksandra Ostrowska